Η εθνική ιστοριογραφία είχε, από την εποχή του Παπαρρηγόπουλου υιοθετήσει την αρχή της αδιάλειπτης συνέχειας του ελληνικού έθνους, σύμφωνα με την οποία υπήρχε ανέκαθεν η αντίληψη, ότι οι Έλληνες διαθέτουν εθνική συνείδηση, ότι, δηλαδή ανήκουν σε ένα συλλογικό μόρφωμα με κοινή γλώσσα και αντιλήψεις. Στα πλαίσια αυτής της αντίληψης, μια σειρά από επαναστατικά κινήματα, όπως αυτό των Ορλωφικών το 1770, αποτελούσαν εθνική επανάσταση, η οποία προετοίμασε το έδαφος για την τελική Επανάσταση του ’21, η οποία και οδήγησε στην ανεξαρτησία της Ελλάδος.
Ο καθηγητής νεότερης και σύγχρονης Πολιτικής Ελληνικής Ιστορίας στο Α.Π.Θ., κ. Νικόλαος Ροτζώκος, με το βιβλίο του "ΕΘΝΑΦΥΠΝΙΣΗ ΚΑΙ ΕΘΝΟΓΕΝΕΣΗ, ΟΡΛΩΦΙΚΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ", διατυπώνει μια διαφορετική άποψη από την κυρίαρχη θεώρηση. Η μονογραφία αυτή εστιάζει κυρίως στη σύγκριση ανάμεσα στα Ορλωφικά και την Επανάσταση του ’21, προκειμένου να καταδείξει, ότι τα πρώτα δεν υπήρξαν μια εθνική επανάσταση, όπως, τουλάχιστον, την εννοούμε σήμερα. Και τούτο, διότι αφενός προηγήθηκε των ζυμώσεων εκείνων, που οδήγησαν στην αποκρυστάλλωση της εθνικής αντιλήψεως αφετέρου από τα κείμενα της εποχής εκείνης, κυρίως τη Διακήρυξη του Ορλώφ αλλά και άλλα κείμενα και κινήσεις προσώπων, τα οποία είτε συμπαθούσαν τη Ρωσσία είτε ενεργούσαν για λογαριασμό της, προκύπτει, ότι οι ενέργειες των Ρώσσων κατέτειναν να ξεσηκώσουν του υπόδουλους χριστιανικούς πληθυσμούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ώστε να προκαλέσουν ένα δεύτερο μέτωπο στους Οθωμανούς, με τους οποίους είχαν ήδη εμπλακεί σε πόλεμο (που τελείωσε με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774, η οποία σκόρπισε απογοήτευση στους Έλληνες, που είχαν πιστέψει στις ρωσσικές υποσχέσεις), αντιπαραβάλλοντας τα δεινά, που υφίσταντο οι υπόδουλοι χριστιανικοί πληθυσμοί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από ένα δυνάστη οπισθοδρομικό, βάρβαρο και αλλόθρησκο, με τα οφέλη, που θα αποκόμιζαν, αν συντάσσονταν με τους Ρώσσους. Μιλάμε, βέβαια, για μια εποχή, όπου η αυτοκράτειρα Μεγάλη Αικατερίνη προωθούσε ένα φιλοπρόοδο και καλλιεργημένο πρόσωπο, προβάλλοντας τη σχέση της με διανοουμένους της εποχής του Διαφωτισμού, όπως ο Βολταίρος. Βρισκόμαστε, άλλωστε, σε μια εποχή, κατά την οποία το πρότυπο της πεφωτισμένης μοναρχίας, το οποίο καλλιέργησε ο Μεγάλος Φρειδερίκος της Πρωσσίας και ακολούθησε, τουλάχιστον επιφανειακά, η Μεγάλη Αικατερίνη, καλλιεργεί την ευτυχία στους υπηκόους του με τη συνετή και διεπόμενη από πνεύμα δικαιοσύνης διακυβέρνησή του.
Με άλλα λόγια, τα Ορλωφικά, εκτός του ότι δεν είχαν την έκταση, που είχε η Επανάσταση του ’21, καθόσον δεν υπήρξε ο ίδιος μαζικός ξεσηκωμός, δεν αποσκοπούσαν στην ανεξαρτησία της Ελλάδος, σύμφωνα με την άποψη του συγγραφέα ,αλλά οι διακηρύξεις και λοιποί λόγοι τόσο των λογίων της εποχής εκείνης όσο και των προσώπων, που δρούσαν για λογαριασμό της Ρωσσίας, εκτός του ότι προηγήθηκαν την εποχής, κατά την οποία παγιώθηκε η αντίληψη περί έθνους στους υπόδουλους Έλληνες, δεν ομιλούν περί ανεξαρτησίας των Ελλήνων αλλά απλά στην ένταξή τους σε ένα άλλο κράτος, στο οποίο κυριαρχούσαν οι αρχές του Διαφωτισμού. Ο συγγραφέας, βέβαια, δεν αρνείται, ότι οι ζυμώσεις για την καλλιέργεια της εθνικής συνείδησης είχαν ήδη αρχίσει, κυρίως στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού (Βιέννη, Τεργέστη, Βενετία κ.λπ.), σε συνδυασμό με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου σε κάποιες περιοχές (π.χ. Ιωάννινα και Κοζάνη) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου οι υπόδουλοι Έλληνες είχαν συσσωρεύσει πλούτο, χάρη στο εμπόριο με τις δυτικοευρωπαϊκές χώρες αλλά και έρχονταν σε επαφή με τις ιδέες του Διαφωτισμού. Ωστόσο, οι ιδέες του Διαφωτισμού περί δικαιοσύνης, συνετής διοίκησης, ελευθερίας κ.λπ. δεν είχαν, την εποχή των Ορλωφικών, οδηγήσει, ακόμα, στην παγίωση της εθνικής συνείδησης και αυτό φαίνεται και στους σκοπούς των εμπλεκομένων στην επανάσταση αυτή, όπως παρουσιάζονται από το συγγραφέα. Αντίθετα, στις παραμονές της Επαναστάσεως του ’21, η διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης είχε λάβει χώρα και οδήγησε στο ξέσπασμα της επανάστασης αυτής, με σκοπό την ελευθερία και ανεξαρτησία της Ελλάδος και όχι την ένταξή της σε μια άλλη χώρα, έστω και αν σε αυτή κυριαρχούσαν οι ιδέες του Διαφωτισμού.
Ο συγγραφέας κρίνει και τους εθνοκεντρικούς ιστορικούς, που ασχολήθηκαν με τα Ορλωφικά, αρχής γενομένης από το Σάθα και φτάνοντας μέχρι το Βακαλόπουλο. Δε συμφωνεί μαζί τους, ότι τα Ορλωφικά υπήρξαν εθνική επανάσταση και αντικρούει τα επιχειρήματά τους τόσο περί συνέχειας του ελληνικού έθνους όσο και περί της ανωριμότητας των Ελλήνων, που στοίχισε την αποτυχία των Ορλωφικών αλλά και άλλα.
Έχει μεγάλη σημασία να σταθούμε στην αντίληψη του συγγραφέα απέναντι στους συναδέλφους του ιστορικούς του παρελθόντος. «Δεν είναι στις προθέσεις μου να απαξιώσω την εθνική ιστοριογραφία επειδή προέβαλλε στο παρελθόν τις αρχές του εθνικισμού, επειδή δηλαδή δεν ήταν δυνατόν να αντιληφθεί αυτό που, σε μεγάλο βαθμό, είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε ή, τέλος πάντων, να συζητήσουμε σήμερα: ότι το ιδεώδες της εθνικής ανεξαρτησίας δεν αποτελεί πάγιο και διαχρονικό πολιτικό όραμα, αλλά ιστορικά προσδιορισμένο ιδεολογικό και πολιτικό φαινόμενο της νεωτερικότητας-και ότι το έθνος ως υπέρτατη και αποκλειστική μορφή συλλογικής ταυτότητας και πηγή πολιτικής νομιμοφροσύνης αποτελεί φαινόμενο της ίδιας ιστορικής διάρκειας. Θα ήταν τουλάχιστον ανιστόρητο το επιχείρημα απαξίωσης της εθνικής ιστοριογραφίας, αφού υπήρξε κι η ίδια φορέας, και παράγωγο ταυτόχρονα, των ιδεών του εθνικισμού και της κατίσχυσής τους στον σύγχρονο κόσμο. Η κριτική προσέγγιση της εθνικής ιστοριογραφίας έχει λοιπόν να κάνει με την ανάδειξη της ιστορικότητάς της και όχι με την καταγγελία του εθνοκεντρισμού της". Σε μια εποχή, όπου δείχνει να παγιώνεται μια ένταση ανάμεσα στους αναθεωρητές των αρχών της Ελληνικής Ιστορίας (Λιάκος, Ρεπούση κ.λπ.) και τους πιστούς των αρχών αυτών, είναι σημαντικό να ακούγεται μια ψύχραιμη φωνή, η οποία επιχειρεί μια διαφορετική ανάγνωση της νεότερης ιστορίας μας, χωρίς να κατακρημνίζει τους παλαιότερους εθνικεντρικούς ιστορικούς μας.
Διαβάστε, επίσης : ta-nea.dolnet.gr/default.asp?pid=30&ct=19&artid=16944&enthDate=06042007 (μια άποψη του κ. Βαγενά για το βιβλίο αυτό)
Ο καθηγητής νεότερης και σύγχρονης Πολιτικής Ελληνικής Ιστορίας στο Α.Π.Θ., κ. Νικόλαος Ροτζώκος, με το βιβλίο του "ΕΘΝΑΦΥΠΝΙΣΗ ΚΑΙ ΕΘΝΟΓΕΝΕΣΗ, ΟΡΛΩΦΙΚΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ", διατυπώνει μια διαφορετική άποψη από την κυρίαρχη θεώρηση. Η μονογραφία αυτή εστιάζει κυρίως στη σύγκριση ανάμεσα στα Ορλωφικά και την Επανάσταση του ’21, προκειμένου να καταδείξει, ότι τα πρώτα δεν υπήρξαν μια εθνική επανάσταση, όπως, τουλάχιστον, την εννοούμε σήμερα. Και τούτο, διότι αφενός προηγήθηκε των ζυμώσεων εκείνων, που οδήγησαν στην αποκρυστάλλωση της εθνικής αντιλήψεως αφετέρου από τα κείμενα της εποχής εκείνης, κυρίως τη Διακήρυξη του Ορλώφ αλλά και άλλα κείμενα και κινήσεις προσώπων, τα οποία είτε συμπαθούσαν τη Ρωσσία είτε ενεργούσαν για λογαριασμό της, προκύπτει, ότι οι ενέργειες των Ρώσσων κατέτειναν να ξεσηκώσουν του υπόδουλους χριστιανικούς πληθυσμούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ώστε να προκαλέσουν ένα δεύτερο μέτωπο στους Οθωμανούς, με τους οποίους είχαν ήδη εμπλακεί σε πόλεμο (που τελείωσε με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774, η οποία σκόρπισε απογοήτευση στους Έλληνες, που είχαν πιστέψει στις ρωσσικές υποσχέσεις), αντιπαραβάλλοντας τα δεινά, που υφίσταντο οι υπόδουλοι χριστιανικοί πληθυσμοί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από ένα δυνάστη οπισθοδρομικό, βάρβαρο και αλλόθρησκο, με τα οφέλη, που θα αποκόμιζαν, αν συντάσσονταν με τους Ρώσσους. Μιλάμε, βέβαια, για μια εποχή, όπου η αυτοκράτειρα Μεγάλη Αικατερίνη προωθούσε ένα φιλοπρόοδο και καλλιεργημένο πρόσωπο, προβάλλοντας τη σχέση της με διανοουμένους της εποχής του Διαφωτισμού, όπως ο Βολταίρος. Βρισκόμαστε, άλλωστε, σε μια εποχή, κατά την οποία το πρότυπο της πεφωτισμένης μοναρχίας, το οποίο καλλιέργησε ο Μεγάλος Φρειδερίκος της Πρωσσίας και ακολούθησε, τουλάχιστον επιφανειακά, η Μεγάλη Αικατερίνη, καλλιεργεί την ευτυχία στους υπηκόους του με τη συνετή και διεπόμενη από πνεύμα δικαιοσύνης διακυβέρνησή του.
Με άλλα λόγια, τα Ορλωφικά, εκτός του ότι δεν είχαν την έκταση, που είχε η Επανάσταση του ’21, καθόσον δεν υπήρξε ο ίδιος μαζικός ξεσηκωμός, δεν αποσκοπούσαν στην ανεξαρτησία της Ελλάδος, σύμφωνα με την άποψη του συγγραφέα ,αλλά οι διακηρύξεις και λοιποί λόγοι τόσο των λογίων της εποχής εκείνης όσο και των προσώπων, που δρούσαν για λογαριασμό της Ρωσσίας, εκτός του ότι προηγήθηκαν την εποχής, κατά την οποία παγιώθηκε η αντίληψη περί έθνους στους υπόδουλους Έλληνες, δεν ομιλούν περί ανεξαρτησίας των Ελλήνων αλλά απλά στην ένταξή τους σε ένα άλλο κράτος, στο οποίο κυριαρχούσαν οι αρχές του Διαφωτισμού. Ο συγγραφέας, βέβαια, δεν αρνείται, ότι οι ζυμώσεις για την καλλιέργεια της εθνικής συνείδησης είχαν ήδη αρχίσει, κυρίως στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού (Βιέννη, Τεργέστη, Βενετία κ.λπ.), σε συνδυασμό με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου σε κάποιες περιοχές (π.χ. Ιωάννινα και Κοζάνη) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου οι υπόδουλοι Έλληνες είχαν συσσωρεύσει πλούτο, χάρη στο εμπόριο με τις δυτικοευρωπαϊκές χώρες αλλά και έρχονταν σε επαφή με τις ιδέες του Διαφωτισμού. Ωστόσο, οι ιδέες του Διαφωτισμού περί δικαιοσύνης, συνετής διοίκησης, ελευθερίας κ.λπ. δεν είχαν, την εποχή των Ορλωφικών, οδηγήσει, ακόμα, στην παγίωση της εθνικής συνείδησης και αυτό φαίνεται και στους σκοπούς των εμπλεκομένων στην επανάσταση αυτή, όπως παρουσιάζονται από το συγγραφέα. Αντίθετα, στις παραμονές της Επαναστάσεως του ’21, η διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης είχε λάβει χώρα και οδήγησε στο ξέσπασμα της επανάστασης αυτής, με σκοπό την ελευθερία και ανεξαρτησία της Ελλάδος και όχι την ένταξή της σε μια άλλη χώρα, έστω και αν σε αυτή κυριαρχούσαν οι ιδέες του Διαφωτισμού.
Ο συγγραφέας κρίνει και τους εθνοκεντρικούς ιστορικούς, που ασχολήθηκαν με τα Ορλωφικά, αρχής γενομένης από το Σάθα και φτάνοντας μέχρι το Βακαλόπουλο. Δε συμφωνεί μαζί τους, ότι τα Ορλωφικά υπήρξαν εθνική επανάσταση και αντικρούει τα επιχειρήματά τους τόσο περί συνέχειας του ελληνικού έθνους όσο και περί της ανωριμότητας των Ελλήνων, που στοίχισε την αποτυχία των Ορλωφικών αλλά και άλλα.
Έχει μεγάλη σημασία να σταθούμε στην αντίληψη του συγγραφέα απέναντι στους συναδέλφους του ιστορικούς του παρελθόντος. «Δεν είναι στις προθέσεις μου να απαξιώσω την εθνική ιστοριογραφία επειδή προέβαλλε στο παρελθόν τις αρχές του εθνικισμού, επειδή δηλαδή δεν ήταν δυνατόν να αντιληφθεί αυτό που, σε μεγάλο βαθμό, είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε ή, τέλος πάντων, να συζητήσουμε σήμερα: ότι το ιδεώδες της εθνικής ανεξαρτησίας δεν αποτελεί πάγιο και διαχρονικό πολιτικό όραμα, αλλά ιστορικά προσδιορισμένο ιδεολογικό και πολιτικό φαινόμενο της νεωτερικότητας-και ότι το έθνος ως υπέρτατη και αποκλειστική μορφή συλλογικής ταυτότητας και πηγή πολιτικής νομιμοφροσύνης αποτελεί φαινόμενο της ίδιας ιστορικής διάρκειας. Θα ήταν τουλάχιστον ανιστόρητο το επιχείρημα απαξίωσης της εθνικής ιστοριογραφίας, αφού υπήρξε κι η ίδια φορέας, και παράγωγο ταυτόχρονα, των ιδεών του εθνικισμού και της κατίσχυσής τους στον σύγχρονο κόσμο. Η κριτική προσέγγιση της εθνικής ιστοριογραφίας έχει λοιπόν να κάνει με την ανάδειξη της ιστορικότητάς της και όχι με την καταγγελία του εθνοκεντρισμού της". Σε μια εποχή, όπου δείχνει να παγιώνεται μια ένταση ανάμεσα στους αναθεωρητές των αρχών της Ελληνικής Ιστορίας (Λιάκος, Ρεπούση κ.λπ.) και τους πιστούς των αρχών αυτών, είναι σημαντικό να ακούγεται μια ψύχραιμη φωνή, η οποία επιχειρεί μια διαφορετική ανάγνωση της νεότερης ιστορίας μας, χωρίς να κατακρημνίζει τους παλαιότερους εθνικεντρικούς ιστορικούς μας.
Διαβάστε, επίσης : ta-nea.dolnet.gr/default.asp?pid=30&ct=19&artid=16944&enthDate=06042007 (μια άποψη του κ. Βαγενά για το βιβλίο αυτό)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου