Δημοφιλείς αναρτήσεις

Σάββατο 23 Μαΐου 2009

Βιβλία : "Τα καπάκια", του Κωστή Παπαγιώργη

Ένα παρεξηγημένο κομμάτι της νεότερης ιστορίας μας είναι τα περιβόητα καπάκια, ήτοι οι συμφωνίες των αρχηγών επαναστατημένων Ελλήνων κατά την Επανάσταση του 1821 με τους Τούρκους στρατιωτικούς για παύση των εχθροπραξιών. Αποτελούσαν μια πρακτική ευρέως γνωστή και γενικότερα αποδεκτή ανάμεσα στους επαναστατημένους Έλληνες, καθότι με τον τρόπο αυτό εξασφάλιζαν την ειρήνη στις περιοχές τους σε περιόδους, κατά τις οποίες εμφανίζονταν ισχυρές τουρκικές δυνάμεις και, παράλληλα, κέρδιζαν χρόνο, προκειμένου να ανασυνταχτούν.
Την πρακτική αυτή εξιστορεί στο βιβλίο "ΤΑ ΚΑΠΑΚΙΑ"(Εκδόσεις Καστανιώτη) ο γνωστός συγγραφέας Κωστής Παπαγιώργης. Για την ακρίβεια, ασχολείται με την πρακτική αυτή, όπως την εφάρμοσαν οπλαρχηγοί, όπως ο Βαρνακιώτης, ο Καραϊσκάκης και ο Ανδρούτσος, αλλά και με τη μεταχείριση του φαινομένου αυτού από τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Μέσα από ενδελεχή μελέτη της βιβλιογραφίας σχετικά με τα παραπάνω πρόσωπα αλλά και την πρακτική αυτή, ο συγγραφέας σκιαγραφεί το πνεύμα της εποχής του '21 με μια διάθεση αποδομητική, σχετικά με τους μύθους, που κυκλοφορούν για την περίοδο αυτή. Αποφεύγει τις γενικές καταδίκες αλλά και την αποθέωση των παραπάνω προσώπων, τα οποία μας καλεί να τα δούμε μέσα από το πρίσμα της εποχής τους. Τα καπάκια αποτελούν το μέσο, που εξυπηρετεί τόσο τον Αγώνα όσο και τις μικροπολιτικές σκοπιμότητες των αρματολών, αρκετοί εκ των οποίων περνούν με χαρακτηριστική άνεση πότε στο στρατόπεδο των Ελλήνων και πότε σε αυτό των Τούρκων. Ο Μαυροκορδάτος ναι μεν χαρακτηρίζεται ως ο καταχθόνιος Φαναριώτης, που δε δίστασε να "πουλήσει" πρόσωπα με προσφορά στον Αγώνα, όταν έκρινε, ότι αυτό εξυπηρετούσε την πολιτική του επιβίωση, πλην, όμως, ήταν ο μόνος, που διέθετε τις απαραίτητες γνώσεις, ώστε να καταρτίσει μια στοιχειώδη κεντρική διοίκηση. Ο Βαρνακιώτης, αυτός ο μεγάλος άγνωστος του '21, που το μεγαλύτερο μέρος της σχετικής με την εποχή εκείνη βιβλιογραφίας το χαρακτηρίζει ως προδότη και προσκυνημένο, χαρακτηρίζεται ως θύμα της πολιτικής του Μαυροκορδάτου, το οποίο αναγκάστηκε να προσχωρήσει στους Τούρκους, ώστε να γλυτώσει από τη βέβαιη καταδίκη του (αποκαταστάθηκε επί Καποδίστρια αλλά παραμένει προδότης για πολλούς ιστορικούς της εποχής εκείνης). Ο Καραϊσκάκης τυγχάνει ευφήμου μνείας, λόγω της ανδρείας του αλλά και της προσωπικότητά του, χάρη στην οποία συσπείρωσε τους περισσότερους Έλληνες την εποχή, που ακολούθησε την πτώση του Μεσολογγίου αλλά η αδιαφορία του για τον Αγώνα κατά τα πρώτα χρόνια, όταν και διεκδικούσε το αρματολίκι των Αγράφων, δεν μένει ασχολίαστη. Τέλος, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος εμφανίζεται ως ο ανδρείος πολεμιστής, στον οποίο πιστώνεται η νίκη στο Χάνι της Γραβιάς, αλλά κυριαρχεί η πικρή διαπίστωση, ότι δεν είχε κάποια άλλη επιτυχία μετά από αυτή, ίσως επειδή το μίσος, που είχαν οι πολιτικοί εναντίον του, δεν τον άφησε να δείξει τις δυνατότητές του. Και μέσα από την πολιτική των καπακιών τα παραπάνω πρόσωπα πότε ανυψώνονται σε πρωταγωνιστές της Επανάστασης και πότε στιγματίζονται ως προδότες, ανάλογα με τα συμφέροντα της κεντρικής εξουσίας, η οποία, όμως, ήταν και η μόνη, που μπορούσε να αποτρέψει τους οπλαρχηγούς να θεωρήσουν τον Αγώνα ως την ευκαιρία να ανεξαρτητοποιηθούν τα αρματολίκια τους από την οθωμανική Αυτοκρατορία.
Από την αναθεωρητική ματιά του κ. Παπαγιώργη απουσιάζουν οι ωραιοποιήσεις, χωρίς να παραλείπονται οι λαμπρές σελίδες της εποχής εκείνης, αποτέλεσμα μιας νεότερης θεώρησης του '21, που επιθυμεί να ρίξει φως και στις άγνωστες και μελανές πλευρές του, χωρίς να τον ακυρώνει. Έτσι, ο αγώνας για την απελευθέρωση μπορεί να είχε όλα εκείνα τα στοιχεία, που προσιδιάζουν σε μια εθνική επανάσταση, πλην, όμως, κυρίως στη Στερεά Ελλάδα, όπου ο αρματολισμός είχε αναπτυχθεί περισσότερο, λόγω και της ιδιομορφίας της περιοχής, οι περισσότεροι οπλαρχηγοί είδαν τον Αγώνα ως μια ευκαιρία να καταστούν ανεξάρτητοι τοπάρχες με παρολίγο καταστροφικά αποτελέσματα. Ο φιλελληνισμός μπορεί να έφερε στη χώρα αρκετούς Δυτικούς, που διαπνεόμενοι από ρομαντική διάθεση, δε δίστασαν να προσφέρουν ως και τη ζωή τους στον Αγώνα, πλην, όμως, ένα μεγάλο ποσοστό εξ αυτών δεν ήταν παρά κοινοί τυχοδιώκτες, που ήλθαν στην επαναστατημένη Ελλάδα απλά και μόνο για να κάνουν την τύχη τους. Ο συγγραφέας ανατρέχει στα απομνημονεύματα αρκετών προσώπων, που συμμετείχαν στον Αγώνα, αλλά και σε νεότερες μελέτες, προκειμένου να φωτίσει το θέμα του και στέκεται ιδιαίτερα κριτικός απέναντι στην παλαιότερη ιστοριογραφία, η οποία θεωρεί, ότι αντιμετώπισε τον Αγώνα, χωρίς να υπολογίσει τις περιστάσεις της εποχής.
Καλογραμμένο και διαφωτιστικό στο θέμα του, το βιβλίο αυτό επιχειρεί να κρίνει το φαινόμενο των καπακιών αλλά και τις εν γένει κινήσεις των πρωταγωνιστών του μέσα από τις συνθήκες, που επικρατούσαν την εποχή εκείνη. Προσωπική μου άποψη είναι, ότι το πετυχαίνει, μ' όλες τις ενστάσεις, που μπορεί να έχει κανείς.

10 σχόλια:

zalmoxis είπε...

Καλησπέρα!
Εξαιρετικά ενδιαφέρον το θέμα που έπιασες! Χαίρομαι να διαβάζω τέτοια κείμενα που έχουν να προσφέρουν πολλά για όχι και τόσο γνωστές ιστορικές αλήθειες!

περιούσιος είπε...

@ zalmoxis

Καλημέρα, φίλτατε! Έκρινα και εγώ ενδιαφέρον το θέμα, που πραγματεύεται ο κ. Παπαγιώργης, καθόσον διαφωτίζει κάποια σημαντική πτυχή του Αγώνα. Θεωρώ, επιπλέον, ότι ο εν λόγω συγγραφέας είδε το όλο θέμα με μια αναθεωρητική ματιά, η οποία απέφυγε τις γνωστές ισοπεδώσεις για το '21, ήτοι μας έφερε κοντά στο πνεύμα της εποχής εκείνης, ζητώντας από εμάς να κατανοήσουμε τα καπάκια ως ένα απαραίτητο μέσο για τη συνέχιση του Αγώνα αλλά και για την επιβίωση των πληθυσμών, οι οποίοι αλλιώς θα αφανίζονταν από τα τουρκικά στρατεύματα. Σ' ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια!

argosholos είπε...

Πολύ ενδιαφέρον το θέμα!

Δεν νομίζω ότι ο Παπαγιώργης βλέπει με τόσο αναθεωρητική ματιά, αφού τα περισσότερα που αναφέρει αντλούνται από τον Κόκκινο (Ιστορία της Επαναστάσεως του 1821) και από απομνημονεύματα αγωνιστών. Τα γεγονότα ήταν γνωστά, απλώς κανείς δεν έψαχνε γιατί τα περισσότερα χρόνια της Επανάστασης 1821-1829 φαγώθηκαν σε ατέλειωτους εμφύλιους πολέμους. Όλοι ήξεραν ποιος σκότωσε τον Αντρούτσο, ίσως δεν ξέραμε ότι είχε πράγματι έρθει σε συννενόηση με τον Κιουταχή...
Άλλωστε η πρόσφατη ιστορία (Τάγματα Ασφαλείας, Χ του Γριβα) μας έχει διδάξει ότι ατόφιοι αγωνιστές σπανίζουν, η Ιστορία γράφεται ανάλογα με την τελική έκβαση και σε κάθε περίπτωση υπάρχουν δικαιολογίες για το οτιδήποτε. Οι Άγγλοι ακόμη και πριν την Απελευθέρωση γλυκοκοίταζαν τα Τάγματα Ασφαλείας με τη σκέψη στο μετά...

Δυστυχώς το κείμενο του Παπαγιώργη μου φάνηκε δυσνόητο και κακογραμμένο. Δεν "ρέει" η αφήγηση...Ισως να φταίω και εγώ, αλλά νομίζω ότι και άλλοι έκαναν τις ίδιες παρατηρήσεις.

περιούσιος είπε...

@ argosholos

Καλώς ήλθατε στο ταπεινό μου ιστολόγιο! Η αναθεωρητική ματιά του Παπαγιώργη συνίσταται στην αποφυγή ωραιοποιήσεων ορισμένων καταστάσεων της Επανάστασης του '21, κάτι, που δεν ήταν τόσο σύνθηες στην ιστοριογραφία. Δεν καταφεύγει στη γνωστή δυιστική μέθοδο "από εδώ οι πατριώτες και από εδώ οι προδότες" διότι οι 4 πρωταγωνιστές του'21, στους οποίους αναφέρεται κυρίως ο κ. Παπαγιώργης, προέβησαν σε αρκετές ενέργειες προσέγγισης των Τούρκων, πλην, όμως, το βιβλίο μας καλεί να τις δούμε ως μεθόδους απόλυτα συμβατές με το πνεύμα του '21, οι οποίες και εξασφάλισαν τη διάσωση του αμάχου πληθυσμού και κέρδισαν χρόνο, ώστε να ανασυνταχτούν.
Σαφώς και ο κ. Παπαγιώργης αντλεί από ήδη υπάρχουσες πηγές, πράγμα, που δεν αποφεύγει να αναφέρει, αλλά είναι ιδιαίτερα δηκτικός με ορισμένους ιστορικούς του '21, όπως με τον Κόκκινο, τον οποίο θεωρεί, ότι παραποίησε αρκετά θέματα της εποχής εκείνης.
Τώρα ως προς τη ροή του κειμένου, δεν μπορώ να πω, ότι μπερδεύτηκα ιδιαίτερα ούτε μου φάνηκε κακογραμμένο αλλά ίσως ήταν απλά η εντύπωσή μου.

ringo είπε...

O Παπαγιωργης εδω, με διαφορες πινελιες-αναφορες, μας διαφωτιζει για την πολιτικη ατμοσφαιρα της εποχης. Με δυο φορες αναγνωση το καθε κεφαλαιο, ευκολα καποιος, βγαζει πλουσια συμπερασματα για τα κινητρα
των πολιτικων και οπλαρχηγων εκεινης της εποχης, κατι που βοηθαει να καταλαβουμε τα κινητρα των σημερινων πολιτικων μας.

περιούσιος είπε...

@ ringo

Καλώς ήλθατε στο ταπεινό μου ιστολόγιο! Τα κίνητρα των περισσοτέρων εκ των πρωταγωνιστών της Επανάστασης του '21 δεν ήταν πάντοτε ξεκάθαρα. Αυτό προκύπτει ευθέως και από την ανάγνωση του κειμένου του κ.Παπαγιώργη. Προσωπικά, θεωρώ, ότι ιστορία των καπακιών έχει δύο όψεις. Η μια έχει να κάνει με την προσπάθεια των οπλαρχηγών να ανακόψουν την τουρκική επιθετικότητα, προκειμένου να ανασυντάξουν τις δυνάμεις τους. Η άλλη πιθανότατα έχει να κάνει με τη βούληση ορισμένων ηγετών του Αγώνα να προσεταιριστούν τους Τούρκους, ώστε σε πιθανή συντριβή της Επανάστασης να μπορέσουν να σώσουν τουλάχιστον το κεφάλι τους. Πάντως, το σίγουρο είναι, ότι τα καπάκια δεν μπορούν να κριθούν ξεκάρφωτα από το πνεύμα του '21. Και σίγουρα, όπως λέτε και εσείς, ο τρόπος σκέψεως αρκετών εκ των πρωταγωνιστών του Αγώνα θυμίζει εν πολλοίς τον τρόπο σκέψεως πολλών σύγχρονων πολιτικών μας.

Ανώνυμος είπε...

Τα βιβλία του Κωστή Παπαγιώργη είναι πράγματι πολύ διαφωτιστικά. Θα ήθελα να του προτείνω, αν τύχη και διαβάσει το σχόλιο και για το καλό των αναγνωστων του να ασχοληθεί με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο σε ιδαίτερο βιβλίο του με τις πολλές αναφορές που συνηθίζει ώστε να διαμορφωθεί όσο το δυνατό μια σαφέστερη εικόνα του Φαναριώτη που έριξε την σκιά του στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821

Ανώνυμος είπε...

Καλημέρα σε όλους
Θα συμφωνήσω απόλυτα με τον φιλο που προτρέπει τον Κωστή Παπαγιώργη να ασχοληθεί με το Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Η καθαρή γραφή του συγγραφέα θα λύση πολλές απορίες για τον ανθρωπο αυτόν που οι γνώμες για τη δράση του διαφέρουν. Αν το πραγματοποιήσει θα πρέπει και να το κάνει γνωστό στο αναγνωστικό κοινό που θα το περιμένει με πολύ ενδιαφέρον

Ανώνυμος είπε...

Δυστηχώς βιαστηκε να φύγει από τη ζωή ο Κωστής Παπαγεώργης αφήνοντας μεταξύ άλλων ενα δυσαναπλήρωτο κενό στον τρόπο προσέγγισης των ιστορικών θεμάτων που καταπιάνετο.
Θα τον μνημονεύουν συχνά όλοι όσοι ξεφυλίζουν τα βιβλία του.

Ανώνυμος είπε...

Καλό θέμα και ουσιαστικό. Νομίζω ότι η πτυχη που διαφαίνεται είναι ότι οι στερεολλαδίτες οπλαρχηγοί είχαν ελλιπή συμμετοχή στην επανάσταση μεχρι το 1824 μάλλον λόγω των τοπικών συμφερόντων και καπακιών. Ισως πρέπει να αναθεωρήσουμε την αξία κάποιων οπλαρχηγών και απλά να τους κατατάξουμε σαν τους νεοέλληνες τοπικιστές των μικροσυμφερόντων.