Το δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου : η περίπτωση Μανδραβέλη

            Με τρίμηνη διαγραφή από την ΕΣΗΕΑ τιμωρήθηκε ο γνωστός δημοσιογράφος, κ. Πάσχος Μανδραβέλης. Αιτία αποτέλεσε ένα άρθρο του, με το οποίο στρεφόταν κατά της πρόσφατης απεργίας της ΠΟΣΠΕΡΤ. Σύμφωνα, μάλιστα, με την κατάθεση του προέδρου της ΕΣΗΕΑ, κ. Δημητρίου Τρίμη, «Αναμφίβολα ο συν. Μανδραβέλης στο κείμενό του προσβάλει τους απεργούς δημοσιογράφους της Δημόσιας Ραδιοτηλεόρασης -που εκείνη την εποχή αγωνίζονταν να κρατήσουν τη δουλειά και την αμοιβή τους- και στρέφεται και εναντίον της ύπαρξης των Δημόσιων Ραδιοτηλεοπτίκων Μέσων. Με λίγα λόγια τάσσεται με τις ακραία αντικοινωνικές νεοφιλελεύθερες θέσεις και υπέρ των ιδιωτικών και κερδοσκοπικών συμφερόντων. Έχει δικαίωμα να εκφράζει τις απόψεις του, έχει δικαίωμα να λοιδορεί την ΕΣΗΕΑ και τους αγωνιζόμενους συναδέλφους του στην ΕΡΤ. Δεν καταλαβαίνω γιατί παραμένει στο Σωματείο. Κι αν αυτός είναι μια φορά οπαδός της γνωστής ρήσης του Βολταίρου, εγώ είμαι δέκα».

            Ως είθισται σε τέτοιες περιπτώσεις, η κοινή γνώμη διχάστηκε. Άλλοι υποστήριξαν, ότι η απόφαση του πειθαρχικού συμβουλίου της ΕΣΗΕΑ ήταν ορθή και η τιμωρία του κ. Μανδραβέλη ήταν επιβεβλημένη λόγω της γενικότερης αρθρογραφίας του. Η άλλη πλευρά θεωρεί, ότι η απόφαση αποτελεί φραγμό στην ελευθερία της έκφρασης.

            Κατ’ αρχάς, οφείλω να πω, ότι είναι απόλυτα υγιές να ακούγονται περισσότερες από μια απόψεις γύρω από κάθε θέμα. Σε μια χώρα, ο πληθυσμός της οποίας πλήρωσε ακριβά την απόκλισή του από την κυρίαρχη γραμμή στο όχι και τόσο μακρυνό παρελθόν, η έκφραση περισσοτέρων απόψεων, ακόμα και ακραίων, είναι όχι απλά κατοχυρωμένη αλλά και επιβεβλημένη.

            Ωστόσο, αξίζει να δούμε το σκεπτικό του κ. Τρίμη, με βάση το οποίο τιμωρήθηκε ο κ. Μανδραβέλης. Ναι μεν του αναγνωρίζεται το δικαίωμα να γράφει την άποψή του, πλην, όμως, ο κ. Τρίμης εκφράζει την απορία, γιατί ο κ. Μανδραβέλης παραμένει στο σωματείο (προφανώς εννοεί την ΕΣΗΕΑ). Με άλλα λόγια, αναρωτιέται ο κ. πρόεδρος του συνδικαλιστικού φορέα των δημοσιογράφων των Αθηνών, με ποια λογική συμβιβάζεται η άποψη του διαγραφέντος συναδέλφου του με την παραμονή του στον εν λόγω φορέα.

            Εδώ αξίζει να σταθούμε σε μια παράμετρο του δικαιώματος της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, όπως αυτό προστατεύεται από το Σύνταγμά μας και τις διεθνείς συμβάσεις. Πτυχή του δικαιώματος αυτού αποτελεί και το δικαίωμα στην επιλογή επαγγέλματος και το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης. Στα πλαίσια, λοιπόν, της πρώτης εξ αυτών των πτυχών, και σε συνδυασμό με την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι παρέχεται το δικαίωμα της εντάξεως του προσώπου στον επαγγελματικό/συνδικαλιστικό φορέα, ο οποίος εξασφαλίζει τα επαγγελματικά του δικαιώματα και τον προστατεύει από τις αυθαιρεσίες της εργοδοσίας. Παράλληλα, μέσα από την άσκηση του επαγγέλματός του το πρόσωπο ασκεί ελεύθερα το δικαίωμά του στην ελευθερία της έκφρασης, στο μέτρο, βέβαια, που δεν παραβιάζει τα δικαιώματα των τρίτων.

            Βέβαια, το δικαίωμα στην ένταξη σε ένα σωματείο δεν είναι απεριόριστο. Για την ακρίβεια, παρέχεται το δικαίωμα στο αρμόδιο για την άσκηση της διοίκησης ενός νομικού προσώπου όργανο να απορρίψει την αίτηση ενός υποψηφίου μέλους, αν θεωρεί, ότι δεν πληροί ορισμένες προϋποθέσεις, ή να διαγράψει κάποιο μέλος του, αν κρίνει, ότι έχει παραβιάσει το καταστατικό του σωματείου αυτού. Πρόκειται για μια επιβεβλημένη δυνατότητα, προκειμένου να διασφαλίζεται η ομαλή λειτουργία ενός σωματείου.

            Εν προκειμένω, όμως, υπάρχει μια λεπτομέρεια, την οποία αρκετοί υποστηρικτές της, προσωρινής έστω, διαγραφής του κ. Μανδραβέλη από την ΕΣΗΕΑ ενδεχόμενα δεν γνωρίζουν. Το συγκεκριμένο συνδικαλιστικό όργανο είναι το μοναδικό επαγγελματικό σωματείο των δημοσιογράφων, που εργάζονται σε Μ.Μ.Ε. των Αθηνών, καθόσον δεν επιτρέπεται η ίδρυση και λειτουργία άλλου ομοιοεπαγγελματικού σωματείου για το συγκεκριμένο επαγγελματικό κλάδο. Αυτό σημαίνει, ότι ένας δημοσιογράφος εκτός της ΕΣΗΕΑ παραμένει έρμαιο των βουλών των εργοδοτών του και δεν μπορεί να τύχει της προστασίας, που τυγχάνουν όσοι συνάδελφοί του είναι μέλη του συγκεκριμένου νομικού προσώπου. Άλλως ότι, αν διαγραφεί από την ΕΣΗΕΑ, δεν υπάρχει άλλος φορέας για την προάσπιση των δικαιωμάτων του.

            Ο κ. Τρίμης αναρωτιέται, γιατί παραμένει ο κ. Μανδραβέλης στην ΕΣΗΕΑ. Όσο και αν έγινε κάποια προσπάθεια να ερμηνευτεί αυτή η φράση ως ειρωνική και έχουσα την έννοια «κοίτα ποιος μιλάει», στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια έκφραση, με την οποία ο κ. Τρίμης δείχνει την πόρτα της εξόδου στον κ. Μανδραβέλη. Μπορείς, λοιπόν, να λες ό,τι επιθυμείς αλλά δεν είναι απαραίτητο, αφού εκφράζεις αυτές τις απόψεις, να ανήκεις και στο ίδιο σωματείο με εμάς, που δεν τις συμμεριζόμαστε.

            Και ποιες είναι, άραγε, οι απαράδεκτες απόψεις του κ. Μανδραβέλη; Πρόκειται για το άρθρο του για την απεργία της ΠΟΣΠΕΡΤ, το οποίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ. Είναι ένα ομολογουμένως αιχμηρό άρθρο, γραμμένο από ένα δημοσιογράφο που δεν μπορεί να θεωρηθεί οπαδός του κρατισμού. Ενδεχόμενα να αδικεί εν μέρει ένα μέσο, το οποίο προσπαθεί να προαγάγει τον πολιτισμό σε ένα τηλεοπτικό τοπίο, όπου κυριαρχεί η αβασάνιστη ευκολία του ευτελούς. Αλλά λέει μια πικρή αλήθεια, ότι, δηλαδή, η απεργία σε ένα κρατικό μέσο με χαμηλό ποσοστό τηλεθέασης, το οποίο, σημειωτέον, ο Έλληνας φορολογούμενος πληρώνει υποχρεωτικά, ακόμα και αν δεν το παρακολουθεί ή δεν έχει τηλεόραση, δεν ενόχλησε πολύ κόσμο. Για τον κ. Τρίμη αυτό αποτελεί νεοφιλελεύθερη πρακτική, η οποία προσέβαλε τους εργαζομένους στην κρατική τηλεόραση και λειτούργησε υπέρ των ιδιωτικών και κερδοσκοπικών συμφερόντων. Με αυτή τη λογική, όμως, θα έπρεπε να υποχρεούνται όλοι να μην αντιλέγουν σε μια απεργία. Ο κ. Μανδραβέλης άσκησε το δικαίωμά του να κριτικάρει αυτή την απεργία. Και δεν ήταν ο μόνος δημοσιογράφος εκείνη την εποχή, που υπήρξε καυστικός για το θέμα αυτό.

            Ο κ πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ δείχνει να αγνοεί ένα βασικό θέμα, ότι, δηλαδή, οι συνάδελφοί του δεν είναι υποχρεωμένοι να συμμορφώνονται με συγκεκριμένη γραμμή πλεύσης, όπως και αν αυτή διαμορφώνεται. Ακόμα και μέσα σε ένα φορέα και δη συνδικαλιστικό, κάθε μέλος έχει το δικαίωμα να εκφράζει ελεύθερα αλλά πάντοτε στα όρια, που επιβάλλονται από το καταστατικό του νομικού αυτού προσώπου, την άποψή του. Ακόμα, δηλαδή, και αν μια άποψη δεν είναι αρεστή στις κεφαλές του νομικού αυτού προσώπου, αυτές έχουν την υποχρέωση να τη σεβαστούν και να μην προβούν στην όποια τιμωρία του εκφραστή της.

            Ναι αλλά ο Μανδραβέλης είναι "φωνή της εργοδοσίας», «εχθρός των εργασιακών δικαιωμάτων» κ.λπ., ακούγεται από τους υποστηρικτές της προσωρινής διαγραφής του. Η αλήθεια είναι, ότι ο λόγος του κ. Μανδραβέλη περιέχει ένα έντονο αντιαριστερισμό και αρκετές γενικολογίες (μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση μπορείτε να διαβάσετε εδώ). Για μια στιγμή, όμως! Ο κ. Μανδραβέλης δεν διεγράφη γι’ αυτά του τα ελαττώματα αλλά για τις «ακραία αντικοινωνικές νεοφιλελεύθερες θέσεις του», ήτοι για τις πολιτικές θέσεις του, όπως αυτές εκφράζονται μέσα από την αρθρογραφία του. Με άλλα λόγια, διεγράφη για τις απόψεις του και όχι για τις τυχόν πλημμέλειες των άρθρων του. Αν αυτό δεν συνιστά περιορισμό της ελευθερίας του λόγου και παράβαση βασικών άρθρων του Συντάγματός μας αλλά και διεθνών συμβάσεων, τότε μάλλον οι λέξεις έχουν χάσει το νόημά τους.

                  Oι θέσεις του κ. Μανδραβέλη είναι επικίνδυνες, θα αντιτάξει κάποιος. Εδώ μπαίνουμε σε πραγματικό ναρκοπέδιο. Μπορεί κανείς να υποστηρίξει, ότι ορισμένες θέσεις του συγκεκριμένου δημοσιογράφου πάσχουν στον τομέα της τεκμηρίωσης ή απηχούν τις θέσεις της εξουσίας. Μόνο που σε μια εποχή πολυφωνίας, όπου υπάρχουν δεκάδες διαφορετικές γνώμες, είναι άστοχο να μιλάμε για την επικινδυνότητα των απόψεων ενός δημοσιογράφου, ο οποίος μπορεί να μην είναι αρεστός σε μια μερίδα της κοινωνίας μας αλλά δεν συντρέχει λόγος ποινικοποίησης της άποψής του άλλως η άποψή του αυτή μπορεί να περιθωριοποιηθεί και να μην αποτελεί κίνδυνο για κανένα, χωρίς να λογαριάζουμε, ότι κανένας δεν είναι υποχρεωμένος να παρακολουθεί την αρθρογραφία του. Επίσης, η έννοια της επικινδυνότητας είναι τόσο αόριστη, που άνετα μπορεί οποιοσδήποτε να χαρακτηρίσει ως επικίνδυνη μια φωνή, που δεν τον βρίσκει σύμφωνο, και, εντεύθεν, να ζητήσει την τιμωρία του εκφραστή της. Αλλά κατ’ αυτό τον τρόπο γυρίζουμε σε άλλες εποχές, που οι περισσότεροι εξ ημών προτιμάμε να ξεχάσουμε.

            Εν κατακλείδι, η απόφαση του πειθαρχικού της ΕΣΗΕΑ κρίνεται διάτρητη νομικά και αντίθετη στην ελευθερία της έκφρασης. Και ως τέτοια νοείται ακόμα και η ελευθερία του κ. Μανδραβέλη να διατυπώνει δημοσίως τις απόψεις του, όσο ενοχλητικές και αν κρίνονται. Διότι το δικαίωμα αυτό αναγνωρίζεται σε όλους ανεξαιρέτως.