Η ευθύνη του καλλιτέχνη

            «Ζούμε τη Δικτατορία της Ευρώπης», δήλωσε σε πρόσφατη συναυλία της η κα. Γαλάνη. «Αυτή η χούντα είναι χειρότερη από την άλλη, την οποία έζησα», είχε πει προ καιρού η ηθοποιός, κα. Μεντή . Ανάλογες δηλώσεις κατά καιρούς έχουν κάνει και άλλοι καλλιτέχνες, όπως η κα. Τσανακλίδου, ο κ. Κότσιρας, ο κ. Θεοδωράκης κ.λπ. Κοινός παρονομαστής των δηλώσεων αυτών είναι η αντιπάθεια προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και η εξίσωση του πολιτεύματός μας με ολοκληρωτικά καθεστώτα, με επίκληση, μάλιστα, των συνθηκών, που βιώνουμε σήμερα, σε σχέση με αυτές που επικρατούσαν στην Ελλάδα την περίοδο 1967-1974. Φυσικά, οι παραπάνω δηλώσεις διαδόθηκαν με αστραπιαία ταχύτητα και απέκτησαν πάμπολλους πιστούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και αλλού.

            Αν δεν απατώμαι, όμως, ο κ. Θεοδωράκης είχε εξοριστεί επί χούντας ακριβώς λόγω των πολιτικών του φρονημάτων, ενώ τον τελευταίο καιρό ίδρυσε ανενόχλητος κινήσεις πολιτών και λάβρος πλην ανεμπόδιστος κατήγγειλε την εξουσία σε δημόσιες συγκεντρώσεις. Ως προς την πολιτική στάση των υπολοίπων σήμερα, παρατηρώ, ότι καταγγέλλουν την κυβέρνηση ή την Ευρωπαϊκή Ένωση, χωρίς να κινδυνεύουν να διωχθούν. Υπάρχει περίπτωση να μην γνωρίζουν, ότι κατά την Επταετία δεν θα μπορούσαν να επικρίνουν την πολιτική κατάσταση της χώρας, χωρίς να υποστούν κάποιες κυρώσεις; Δυσκολεύομαι να πιστέψω, ότι δεν γνωρίζουν.

            Για να σοβαρευτούμε, το πείραμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ελέγχεται για πολλά πράγματα. Κανένας δεν αντιλέγει, ότι κάποιες χώρες επιλέγουν να εκμεταλλευτούν τις αδυναμίες άλλων χωρών. Κανένας δεν αντιλέγει, ότι ο έλεγχος των οικονομικών φορέων των χωρών-μελών της Ε.Ε. δεν είναι πλήρης με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Κανένας δεν αγνοεί, ότι υπάρχουν χώρες της Ε.Ε., οι οποίες παραβιάζουν συστηματικά τις οδηγίες και τους κανονισμούς της. Κανένας δεν θεωρεί, ότι είναι ένα αλάθητο σύστημα. Αλλά η Ε.Ε. αποτελεί μια προσπάθεια συνεργασίας πολλών χωρών, πρωτοφανής στην παγκόσμια ιστορία, προκειμένου να επιτευχθεί μια οικονομική και πολιτική ένωση με γνώμονα το γενικότερο συμφέρον της Ευρώπης και με μια διαδικασία λήψεως αποφάσεων, που μόνο δικτατορία δεν θυμίζει. Και αν υπάρχουν κάποια ελαττώματα στο μόρφωμα αυτό, τα οποία κανένας λογικός άνθρωπος δεν αμφισβητεί, αυτά δεν αρκούν, για να υποβιβάσουν το εγχείρημα της Ε.Ε. σε ολοκληρωτικό πολίτευμα. Μιλάμε για μια προσπάθεια, η οποία ακόμα δοκιμάζεται και εντοπίζει σφάλματα και ατέλειες και προσπαθεί να τις διορθώσει. Άλλωστε, και η ίδια η κα. Γαλάνη δεν έκανε τον κόπο να εξηγήσει στο ακροατήριό της, σε τι συνίσταται ο δικτατορικός χαρακτήρας της προσπάθειας δεκαετιών για πολιτική και οικονομική ένωση μιας ολόκληρης ηπείρου.

            Ακόμα, το πολίτευμά μας είναι αναντίρρητα προβληματικό. Αλλά παρέχεται η δυνατότητα στον καθένα εξ ημών να το κρίνει και κατακρίνει, συχνά με τη χρήση σκληρών εκφράσεων, χωρίς να κινδυνεύει να συλληφθεί ως αντιδραστικό στοιχείο ή πράκτορας ξένων δυνάμεων και να τιμωρηθεί με φυλάκιση, εκτοπισμό ή ακόμα και με την εσχάτη των ποινών, ως, επίσης, μπορεί καθένας από εμάς να ενταχθεί σε κάποιο νομιμότατο κόμμα και να συμμετάσχει σε μια πολιτική εκστρατεία, με την οποία θα ζητεί μεταρρυθμίσεις στον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας και θα προτείνει λύσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της, ακόμα και με τη συμμετοχή του σε εθνικές εκλογές, χωρίς κανένας να απαγορεύει την ίδρυση και λειτουργία του κόμματος αυτού ή οποιουδήποτε άλλου και χωρίς τον κίνδυνο να υποστεί πολιτικές διώξεις όποιος συμμετέχει στο κόμμα αυτό. Θα είχε, λοιπόν, ενδιαφέρον, αν τα παραπάνω πρόσωπα φρόντιζαν να ενημερώσουν το κοινό τους για άλλες δικτατορίες, που δεν φυλακίζουν όσους διαφωνούν με την κυβερνητική γραμμή, επιτρέπουν τη λειτουργία πολιτικών κομμάτων και διεξάγουν καθαρές και ανόθευτες εκλογές για την ανάδειξη κυβερνήσεων και οργάνων τοπικής αυτοδιοίκησης.          

            Φυσικά, σε μια χώρα, η οποία, στην πραγματικότητα, βιώνει μια Δημοκρατία, προβληματική μεν αλλά Δημοκρατία, καθένας έχει την ελευθερία να εκφράζεται ελεύθερα ακόμα και κατά τρόπο αιρετικό, στο μέτρο, βέβαια, που δεν προσβάλλονται τα δικαιώματα των τρίτων. Και η ελευθερία του αυτή περιλαμβάνει και το δικαίωμά του να χαρακτηρίζει το πολίτευμα της χώρας ως ολοκληρωτικό. Ένα πολίτευμα, όμως, κρίνεται πρωτίστως από τον τρόπο, με τον οποίο αντιμετωπίζει όσους ασκούν κριτική σε αυτό. Αλήθεια, αξίζει να θυμηθούμε την τύχη κάποιων λαμπρών προσώπων, που διώχτηκαν επί χούντας για την αντίθεσή τους με όσα αυτή όριζε. Η Αμαλία Φλέμινγκ στερήθηκε την ελληνική υπηκοότητα. Ο Γεώργιος-Αλέξανδρος Μαγκάκης συνελήφθη, ενώ ολοκλήρωνε τη διάλεξή του στο αμφιθέατρο της Νομικής Αθηνών, οδηγήθηκε στα κρατητήρια της αστυνομίας, όπου και υπέστη τις γνωστές περιποιήσεις, αλλά και απολύθηκε από καθηγητής. Ο Αριστόβουλος Μάνεσης απολύθηκε από καθηγητής και τα συγγράμματά του αποσύρθηκαν (φοιτητές της νομικής της εποχής εκείνης θυμούνται, ότι, όποιος φοιτητής απαντούσε σε ερωτήσεις καθηγητών του στο Συνταγματικό Δίκαιο με βάση όσα είχε διαβάσει στα συγγράμματα του Μάνεση, κοβόταν πάραυτα). Οι μισοί δικαστές του Συμβουλίου της Επικρατείας ξηλώθηκαν, επειδή αρνήθηκαν να επικυρώσουν κάποιο χουντικό διάταγμα και τους απαγορεύθηκε ακόμα και να ασκήσουν το επάγγελμα του δικηγόρου. Οι βουλευτές της ΕΔΑ Μανδηλαράς και Τσαρουχάς δολοφονήθηκαν. Βλέπετε συγκρίσεις της χούντας, η οποία, κατά την κα. Μεντή, δεν ήταν το ίδιο κακή με αυτό, που ζούμε τώρα, με το παρόν;

            Παρεμπιπτόντως, εδώ δεν μιλάμε για τον οποιοδήποτε πολίτη αλλά για κάποια πρόσωπα, τα οποία απευθύνονται σε ένα ευρύτερο κοινό, λόγω της δημοφιλίας τους, και, συνεπώς, οφείλουν να προσέχουν περισσότερο το λόγο τους. Ούτε πρόκειται για καλλιτέχνες της εφήμερης επιτυχίας, οι άστοχες δηλώσεις των οποίων δεν εκπλήσσουν κανένα, αλλά για πρόσωπα, τα οποία έχουν συνεργαστεί με πνευματικούς ανθρώπους, που δεν διακρίνονταν για τον ευτελή λόγο τους και εξέφραζαν τεκμηριωμένες απόψεις, χωρίς να καταφεύγουν σε πυροτεχνήματα προς τέρψη του κοινού, και συνεπώς θα περίμενε κανείς οι ανωτέρω καλλιτέχνες να έχουν επηρεαστεί από τους μέντορές τους και να έχουν διαμορφώσει ένα συγκροτημένο χαρακτήρα, ο οποίος θεωρητικά τους θα τους απέτρεπε από επιπόλαιες δηλώσεις. Όταν έχεις θητεύσει κοντά στο σπουδαίο Μάνο Χατζηδάκη ή έχεις περάσει από το πνευματικό εργαστήριο της ΕΔΑ (με όλα τα ελαττώματά του ήταν μια από τις πιο λαμπρές στιγμές της πολιτικής μας ζωής) και της Ανανεωτικής Αριστεράς γενικά, κρίσεις τύπου «δικτατορία της Ευρώπης» και «αυτή η χούντα είναι χειρότερη από την άλλη, την οποία έζησα» αποδεικνύουν, ότι δεν σε ενέπνευσαν και τόσο οι άνθρωποι, κοντά στους οποίους θήτευσες.

            Καλό είναι, επίσης, να δούμε και τη χρονική συγκυρία, κατά την οποία ειπώθηκαν οι απόψεις περί χούντας, δικτατορίας της Ευρώπης κ.λπ.  Εδώ και δύο χρόνια, λοιπόν, η ελληνική κοινωνία βρίσκεται σε αναβρασμό, συνεπεία των οικονομικών μέτρων, που έχουν λάβει οι κυβερνήσεις κατά το χρονικό αυτό διάστημα. Σε τέτοιες εποχές είναι επόμενο ο κόσμος να αναζητεί εκείνα τα πρόσωπα, τα οποία θα του εμπνεύσουν εμπιστοσύνη και θα του προτείνουν τρόπους σκέψης και δράσης. Επίσης, είναι αναπόφευκτο σε τέτοιες εποχές να παρεπιδημούν και διάφορα πρόσωπα, που επωφελούνται από δυσάρεστες καταστάσεις, ώστε να περάσουν τα δικά τους λαϊκιστικά μηνύματα και να ξεσηκώσουν τον κόσμο σε ανέξοδες και αδιέξοδες καταστάσεις, προκειμένου αυτοί να επωφεληθούν πολιτικά.

            Εν προκειμένω, όμως, έχουμε κάποιους καλλιτέχνες, οι οποίοι καταφεύγουν σε ευκολίες ανεπίτρεπτες για το βεληνεκές και το επίπεδό τους και οι ευκολίες αυτές μετατρέπονται από το κοινό τους σε συνθήματα χωρίς σκοπό. Οι καλλιτέχνες αυτοί όφειλαν να ωθούν τον κόσμο να σκεφτεί τα αίτια, που μας οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση, και να προτείνουν λύσεις. Αντ’ αυτών, όμως, διαβάζουμε για δικτατορία της Ευρώπης, χούντα που μας κυβερνά και άλλα συναφή, που δεν αντέχουν σε σοβαρή κριτική αλλά γίνονται πιστευτά από το μεγαλύτερο κομμάτι τις απελπισμένης κοινωνίας μας. Δεν καλούν τον κόσμο να αναλογιστεί την αιτία. Του προσφέρουν τον υπαίτιο και καθαρίζουν. Δεν αξιώνουν από το κοινό τους να αποκτήσει αυτογνωσία. Τον αθωώνουν για τα πάντα. Δεν κάνουν διάλογο με το κοινό. Του απευθύνουν συνθήματα. Δεν προτρέπουν σε σκέψη. Προσφέρουν συνθήματα, τα οποία καθιστούν περιττή τη σκέψη. Δεν βάζουν το μαχαίρι βαθιά. Χαϊδεύουν αυτιά και συνειδήσεις. Ενίοτε, μάλιστα, αναμασούν τις γνωστές ανοησίες περί ρωσσικού δανείου (περίπτωση κ. κ. Θεοδωράκη και Κότσιρα), αντί να καταπολεμούν την ανοησία, που διαχέεται με ασύλληπτη ταχύτητα στην κοινωνία μας. Χειροκροτούνται από μεγάλη μερίδα της συγχυσμένης κοινωνίας μας και υποδεικνύονται ως παραδείγματα προς μίμηση.

            Ίσως γίνομαι λιγάκι σκληρός με κάποιους καλλιτέχνες, οι οποίοι, σε τελική ανάλυση, δεν είναι υποχρεωμένοι να συμμορφώνονται με την υπάρχουσα πολιτική κατάσταση και, φυσικά, διατηρούν στο έπακρο το δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου, ώστε να επικρίνουν ελεύθερα πρόσωπα και καταστάσεις. Ωστόσο, σε κάθε λόγο υπάρχει και ένας αντίλογος, ειδικά όταν ο λόγος δεν διακρίνεται για τη βασιμότητά του και περιέχει στοιχεία μη ανταποκρινόμενα στην πραγματικότητα. Και από ανθρώπους με επιρροή, δημοφιλία και καλλιέργεια περιμένω να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και να κρίνουν με σωφροσύνη όσα χρήζουν διόρθωσης σε αυτό τον τόπο και όχι να καταφεύγουν σε τσιτάτα προς τέρψιν του κοινού τους ή να αναπαράγουν αβασάνιστα τις μπαρούφες, που κυκλοφορούν στην κοινωνία μας.