Ήταν στις αρχές της δεκαετίας του ’70, που ένα μυθιστόρημα τάραζε τα νερά της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Επρόκειτο για το «ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ ΓΚΟΥΛΑΓΚ» του Αλεξάντερ Σολζενίτσιν, ενός δεδηλωμένου αντικαθεστωτικού Ρώσσου (σοβιετικού, την εποχή εκείνη) συγγραφέα, ο οποίος είχε «θητεύσει» στα περιβόητα γκούλαγκ της τότε Σοβιετικής Ένωσης, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου κλείνονταν όσα στοιχεία θεωρούνταν επικίνδυνα για την εξουσία.
Αν και το συγκεκριμένο βιβλίο χαρακτηρίστηκε ως μυθιστόρημα, στην ουσία επρόκειτο για μια δημοσιογραφική έρευνα πάνω στις διώξεις κατά τα πρώτα χρόνια της Ε.Σ.Σ.Δ. και μέχρι το θάνατο του Στάλιν το 1953, διανθισμένη με τις προσωπικές αναμνήσεις του συγγραφέα, ο οποίος υπηρετούσε κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως αξιωματικός του Κόκκινου Στρατού στο μέτωπο, όπου και συνελήφθη με την κατηγορία της αντισοβιετικής προπαγάνδας, για να περάσει 8 χρόνια σε διάφορα στρατόπεδα συγκέντρωσης και φυλακές. Μέσα από το βιβλίο αυτό, ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με την εποχή των σταλινικών διώξεων, τον τρόμο, που επικράτησε στον πληθυσμό της τότε Ε.Σ.Σ.Δ., τις κακουχίες, που υφίσταντο όσοι συλλαμβάνονταν, το κλίμα, που επικρατούσε στις δίκες της εποχής εκείνης κ.λπ. Περνούν μπροστά από τα μάτια του αναγνώστη οι κατηγορίες των ανθρώπων, που συλλαμβάνονταν και εκτοπίζονταν, αποτυπώνονται γλαφυρότατα οι νομικιστικοί ακροβατισμοί των εισαγγελέων των «δικών της Μόσχας» κ.κ. Βισίνσκυ, Κρυλένκο και άλλων (οι δύο πρώτοι θα δοκιμάσουν αργότερα, από τη θέση του κατηγορουμένου, πλέον, το κλίμα εκείνων των δικών), οι συνθήκες διαβίωσης στις φυλακές και τα γκούλαγκ της σοβιετικής επικράτειας και, κυρίως, μια έντονη κριτική στην πολιτική του σοβιετικού κράτους, η οποία κόστισε τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων και την ταλαιπωρία ακόμα περισσοτέρων.
Δυστυχώς, όμως, η αλήθεια είναι ενίοτε τόσο δυνατή, που δεν μπορούν όλοι να την αντέξουν. Ο Αλεξάντερ Σολζενίτσιν πήρε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1970, έζησε εξόριστος επί 20 χρόνια, όντας ένας εκ των διασημότερων αντιφρονούντων της τότε Σοβιετικής Ένωσης, δίπλα στους Γκίνζμπουργκ και Ζαχάροφ, και αυτά θεωρήθηκαν, φαίνεται επαρκείς λόγοι, ώστε να του προσάψουν πλήθος χαρακτηρισμών. Νοσταλγός του τσαρικού καθεστώτος σε όλη τη ζωή του, ψεύτης και αντικομμουνιστής είναι μόνο μερικοί από τους χαρακτηρισμούς, που με περισσή ευκολία του προσήψαν στη χώρα μας. Βλέπετε, δεν μπορούσε να γίνει εύκολα δεκτό ότι το σοβιετικό καθεστώς επεφύλασσε τέτοια μεταχείριση στους υπηκόους του, χώρια του ο εν λόγω συγγραφέας ουδόλως αναφέρεται στα επιτεύγματα, που έλαβαν χώρα επί κομμουνισμού στην Ε.Σ.Σ.Δ. Και, το κυριότερο, αφού επικρατούσαν τόσο δύσκολες συνθήκες στα γκούλαγκ, πώς αυτός επέζησε και μας διηγείται τι συμβαίνει εκεί;
Οι δυσμενείς κριτικές σε βάρος του Σολζενίτσιν συνεχίστηκαν και μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού. Με την επιστροφή του στη Ρωσσία το 1994, ο Σολζενίτσιν συνέχισε να κατακρίνει το καθεστώς ανελευθερίας, που επικρατούσε με το νέο καθεστώς. Στηλίτευσε την εκποίηση του κρατικού πλούτου στην οικονομική ολιγαρχία της Ρωσσίας έναντι πινακίου φακής. Κριτίκαρε τη δίωξη της ρωσσικής κουλτούρας στις ανεξάρτητες, πλέον, πρώην σοβιετικές δημοκρατίες αλλά και την εν γένει πολιτική του Μπόρις Γιέλτσιν. Και, φυσικά, ένας νέος χαρακτηρισμός, αυτός του εθνικιστή, ήλθε να προστεθεί στους ήδη υφισταμένους για το διάσημο Ρώσσο συγγραφέα. Τέλος, ακόμα και συμπατριώτες ομότεχνοί του δε δίστασαν να τον κριτικάρουν αγρίως σε βιβλία τους, ως ματαιόδοξο, φιλάρεσκο και σπεύσαντα, μετά την απονομή σε αυτόν του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας, να εξαργυρώσει τη φήμη του.
Προσωπικά, πιστεύω ότι ο Αλεξάντερ Σολζενίτσιν υπήρξε ένας συνεπής αντικαθεστωτικός συγγραφέας. Μεγαλωμένος σε ένα περιβάλλον, όπου κυριαρχούσε η προπαγάνδα για το μεγαλείο της Ε.Σ.Σ.Δ., ανήκε στη λεγόμενη «Γενιά της Επανάστασης», όντας γεννημένος ένα χρόνο μετά την πτώση του τσαρικού καθεστώτος, η οποία προοριζόταν, κατά τα λεγόμενα του συγγραφέα στο «ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ ΓΚΟΥΛΑΓΚ» για σπουδαία πράγματα. Το καλό περιβάλλον, μέσα στο οποίο μεγάλωσε, δεν τον άφησε να δει τα δεινά, που υφίσταντο οι συμπατριώτες του παρά μόνο πολλά χρόνια αργότερα, όταν άρχισε να ανακαλύπτει τα ψέμματα του σοβιετικού συστήματος. Οι καλές σπουδές του αλλά και η ένταξή του στον Κόκκινο Στρατό κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο φάνηκαν να εδραιώνουν μέσα του την πίστη στο σοβιετικό σύστημα αλλά σύντομα η σύλληψή του και η περιπλάνησή του στις φυλακές και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Ε.Σ.Σ.Δ. τη διέλυσαν. Οι περιγραφές των στοιβαγμένων πολιτικών κρατουμένων στα βαγόνια των τραίνων, που τους πήγαιναν στα γκούλαγκ και η συνύπαρξή τους με τους ποινικούς κρατουμένους, οι οποίοι τους απογύμνωναν ακόμα και από τα χρυσά τους δόντια, το φαινόμενο να τρώνε οι κρατούμενοι σούπα από μια ταΐστρα σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης χωρίς κουτάλι ή οποιοδήποτε άλλο σκεύος(!!!), η σύλληψη μέσα στο καλοκαίρι αντιφρονούντων και ο εγκλεισμός τους σε στρατόπεδο χωρίς στέγη (!!!!!)στα βόρεια της χώρας, οι συνθήκες κράτησης στη φυλακή Σουχανόφκα, όπου δεν επιτρεπόταν στους κρατουμένους να κοιμούνται πάνω από μια ώρα (!!!!!!), στην οποία, διευκρινίζω ότι κρατούνταν όσοι ανακρίνονταν, ο λιμός του 1921-1923 αλλά και ο μεταγενέστερος των αρχών της δεκαετίας του ’30, όπου χιλιάδες άνθρωποι πέθαιναν μπροστά στις ράγες των τραίνων, περιγράφονται με τρόπο, που σφίγγει το στομάχι του αναγνώστη αλλά και καταδεικνύει τι κρυβόταν πίσω από τις ρητορείες του σοβιετικού καθεστώτος. Σε μια εποχή, όπου η σοβιετική προπαγάνδα κυριαρχούσε στα κομμουνιστικά καθεστώτα όλης της Ευρώπης και ο απόηχος από το Μάη του ’68, που είχε εμπνευστεί, μεταξύ άλλων, από το Μάο Τσε Τουνγκ, δεν είχε καταλαγιάσει, αλλά και η λοιπή Αριστερά δίσταζε να καταγγείλει τα κακώς κείμενα της Ε.Σ.Σ.Δ., το «ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ ΓΚΟΥΛΑΓΚ» αποτελούσε ένα τολμηρό βιβλίο, που αποκάλυπτε την απανθρωπιά ενός καθεστώτος, που είχε υμνηθεί από δεκάδες διανοούμενους και αποτελούσε, υποτίθεται, ένα παράδειγμα προς μίμηση.
Ο συνεπής αυτός αντικαθεστωτικός απεβίωσε σε ηλικία 90 ετών στις 3.8.2008, αφήνοντας πίσω του μια ζωή γεμάτη διώξεις και δυσμενή εις βάρος του σχόλια. Θα μπορούσε να εξαργυρώσει την ιδιότητά του ως μέλους του Κ.Κ.Σ.Ε., καρφώνοντας συντρόφους του, όταν συνελήφθη για αντισοβιετική προπαγάνδα (βοηθούσε αυτό). Θα μπορούσε να υποδυθεί τον υπάκουο σύντροφο και να μην αποδεχθεί το Νόμπελ Λογοτεχνίας, όπως έκανε ο Πάστερνακ. Θα μπορούσε, εντέλει, να αφήσει τα κόκκαλά του σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, όπως έγινε με το Μάντελσταμ, το Γκουμιλιόφ και άλλους διανοούμενους (και να μην ενοχλεί όσους αδυνατούν να αποδεχθούν τα στραβά και ανάποδα της πρώην Ε.Σ.Σ.Δ.). Αντιθέτως, ουδέποτε έχασε το κουράγιο του, όπως συνέβη με το Μαγιακόφσκυ, που αυτοκτόνησε βλέποντας τη μετάλλαξη του σοβιετικού καθεστώτος, και δε σταμάτησε να κρίνει ένα πολυπροβεβλημένο σύστημα, που τελικά απεδείχθη ένας εκ των χειρότερων εφιαλτών της ανθρωπότητας και, κυρίως, των υπηκόων του. Αχώνευτος; Ίσως, για όσους δεν αντέχουν στην αντίθετη άποψη.
Υ.Γ. Το βιβλίο αυτό κυκλοφορεί στην Ελλάδα από τις εκδόσεις «ΒΙΠΕΡ». Πιθανότατα έχει εξαντληθεί, διότι είναι πολύ παλαιά (και κακή) έκδοση. Δε γνωρίζω, αν υπάρχει νεότερη έκδοση.
www.ardin.gr/page/article.php?id=ARDIN_I_50-S_1-A_7 (μια συνέντευξη του Αλεξάντερ Σολζενίτσιν προ ετών στο περιοδικό «ΑΡΔΗΝ»)
www.enet.gr/online/online_issues?pid=51&dt=19/07/2002&id=83756704 (ένα συναδελφικό μαχαίρωμα από το Βλάντιμιρ Βοΐνοβιτς)
news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_world_1_31/12/2003_88863 (μια σύντομη περιγραφή της ιστορίας του «ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΥΣ ΓΚΟΥΛΑΓΚ»)
www2.rizospastis.gr/story.do?id=4669142&textCriteriaClause=%2B%CE%A3%CE%9F%CE%9B%CE%96%CE%95%CE%9D%CE%99%CE%A4%CE%A3%CE%99%CE%9D (άρθρο του «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ» για το θάνατο του Σολζενίτσιν)
Αν και το συγκεκριμένο βιβλίο χαρακτηρίστηκε ως μυθιστόρημα, στην ουσία επρόκειτο για μια δημοσιογραφική έρευνα πάνω στις διώξεις κατά τα πρώτα χρόνια της Ε.Σ.Σ.Δ. και μέχρι το θάνατο του Στάλιν το 1953, διανθισμένη με τις προσωπικές αναμνήσεις του συγγραφέα, ο οποίος υπηρετούσε κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως αξιωματικός του Κόκκινου Στρατού στο μέτωπο, όπου και συνελήφθη με την κατηγορία της αντισοβιετικής προπαγάνδας, για να περάσει 8 χρόνια σε διάφορα στρατόπεδα συγκέντρωσης και φυλακές. Μέσα από το βιβλίο αυτό, ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με την εποχή των σταλινικών διώξεων, τον τρόμο, που επικράτησε στον πληθυσμό της τότε Ε.Σ.Σ.Δ., τις κακουχίες, που υφίσταντο όσοι συλλαμβάνονταν, το κλίμα, που επικρατούσε στις δίκες της εποχής εκείνης κ.λπ. Περνούν μπροστά από τα μάτια του αναγνώστη οι κατηγορίες των ανθρώπων, που συλλαμβάνονταν και εκτοπίζονταν, αποτυπώνονται γλαφυρότατα οι νομικιστικοί ακροβατισμοί των εισαγγελέων των «δικών της Μόσχας» κ.κ. Βισίνσκυ, Κρυλένκο και άλλων (οι δύο πρώτοι θα δοκιμάσουν αργότερα, από τη θέση του κατηγορουμένου, πλέον, το κλίμα εκείνων των δικών), οι συνθήκες διαβίωσης στις φυλακές και τα γκούλαγκ της σοβιετικής επικράτειας και, κυρίως, μια έντονη κριτική στην πολιτική του σοβιετικού κράτους, η οποία κόστισε τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων και την ταλαιπωρία ακόμα περισσοτέρων.
Δυστυχώς, όμως, η αλήθεια είναι ενίοτε τόσο δυνατή, που δεν μπορούν όλοι να την αντέξουν. Ο Αλεξάντερ Σολζενίτσιν πήρε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1970, έζησε εξόριστος επί 20 χρόνια, όντας ένας εκ των διασημότερων αντιφρονούντων της τότε Σοβιετικής Ένωσης, δίπλα στους Γκίνζμπουργκ και Ζαχάροφ, και αυτά θεωρήθηκαν, φαίνεται επαρκείς λόγοι, ώστε να του προσάψουν πλήθος χαρακτηρισμών. Νοσταλγός του τσαρικού καθεστώτος σε όλη τη ζωή του, ψεύτης και αντικομμουνιστής είναι μόνο μερικοί από τους χαρακτηρισμούς, που με περισσή ευκολία του προσήψαν στη χώρα μας. Βλέπετε, δεν μπορούσε να γίνει εύκολα δεκτό ότι το σοβιετικό καθεστώς επεφύλασσε τέτοια μεταχείριση στους υπηκόους του, χώρια του ο εν λόγω συγγραφέας ουδόλως αναφέρεται στα επιτεύγματα, που έλαβαν χώρα επί κομμουνισμού στην Ε.Σ.Σ.Δ. Και, το κυριότερο, αφού επικρατούσαν τόσο δύσκολες συνθήκες στα γκούλαγκ, πώς αυτός επέζησε και μας διηγείται τι συμβαίνει εκεί;
Οι δυσμενείς κριτικές σε βάρος του Σολζενίτσιν συνεχίστηκαν και μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού. Με την επιστροφή του στη Ρωσσία το 1994, ο Σολζενίτσιν συνέχισε να κατακρίνει το καθεστώς ανελευθερίας, που επικρατούσε με το νέο καθεστώς. Στηλίτευσε την εκποίηση του κρατικού πλούτου στην οικονομική ολιγαρχία της Ρωσσίας έναντι πινακίου φακής. Κριτίκαρε τη δίωξη της ρωσσικής κουλτούρας στις ανεξάρτητες, πλέον, πρώην σοβιετικές δημοκρατίες αλλά και την εν γένει πολιτική του Μπόρις Γιέλτσιν. Και, φυσικά, ένας νέος χαρακτηρισμός, αυτός του εθνικιστή, ήλθε να προστεθεί στους ήδη υφισταμένους για το διάσημο Ρώσσο συγγραφέα. Τέλος, ακόμα και συμπατριώτες ομότεχνοί του δε δίστασαν να τον κριτικάρουν αγρίως σε βιβλία τους, ως ματαιόδοξο, φιλάρεσκο και σπεύσαντα, μετά την απονομή σε αυτόν του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας, να εξαργυρώσει τη φήμη του.
Προσωπικά, πιστεύω ότι ο Αλεξάντερ Σολζενίτσιν υπήρξε ένας συνεπής αντικαθεστωτικός συγγραφέας. Μεγαλωμένος σε ένα περιβάλλον, όπου κυριαρχούσε η προπαγάνδα για το μεγαλείο της Ε.Σ.Σ.Δ., ανήκε στη λεγόμενη «Γενιά της Επανάστασης», όντας γεννημένος ένα χρόνο μετά την πτώση του τσαρικού καθεστώτος, η οποία προοριζόταν, κατά τα λεγόμενα του συγγραφέα στο «ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ ΓΚΟΥΛΑΓΚ» για σπουδαία πράγματα. Το καλό περιβάλλον, μέσα στο οποίο μεγάλωσε, δεν τον άφησε να δει τα δεινά, που υφίσταντο οι συμπατριώτες του παρά μόνο πολλά χρόνια αργότερα, όταν άρχισε να ανακαλύπτει τα ψέμματα του σοβιετικού συστήματος. Οι καλές σπουδές του αλλά και η ένταξή του στον Κόκκινο Στρατό κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο φάνηκαν να εδραιώνουν μέσα του την πίστη στο σοβιετικό σύστημα αλλά σύντομα η σύλληψή του και η περιπλάνησή του στις φυλακές και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Ε.Σ.Σ.Δ. τη διέλυσαν. Οι περιγραφές των στοιβαγμένων πολιτικών κρατουμένων στα βαγόνια των τραίνων, που τους πήγαιναν στα γκούλαγκ και η συνύπαρξή τους με τους ποινικούς κρατουμένους, οι οποίοι τους απογύμνωναν ακόμα και από τα χρυσά τους δόντια, το φαινόμενο να τρώνε οι κρατούμενοι σούπα από μια ταΐστρα σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης χωρίς κουτάλι ή οποιοδήποτε άλλο σκεύος(!!!), η σύλληψη μέσα στο καλοκαίρι αντιφρονούντων και ο εγκλεισμός τους σε στρατόπεδο χωρίς στέγη (!!!!!)στα βόρεια της χώρας, οι συνθήκες κράτησης στη φυλακή Σουχανόφκα, όπου δεν επιτρεπόταν στους κρατουμένους να κοιμούνται πάνω από μια ώρα (!!!!!!), στην οποία, διευκρινίζω ότι κρατούνταν όσοι ανακρίνονταν, ο λιμός του 1921-1923 αλλά και ο μεταγενέστερος των αρχών της δεκαετίας του ’30, όπου χιλιάδες άνθρωποι πέθαιναν μπροστά στις ράγες των τραίνων, περιγράφονται με τρόπο, που σφίγγει το στομάχι του αναγνώστη αλλά και καταδεικνύει τι κρυβόταν πίσω από τις ρητορείες του σοβιετικού καθεστώτος. Σε μια εποχή, όπου η σοβιετική προπαγάνδα κυριαρχούσε στα κομμουνιστικά καθεστώτα όλης της Ευρώπης και ο απόηχος από το Μάη του ’68, που είχε εμπνευστεί, μεταξύ άλλων, από το Μάο Τσε Τουνγκ, δεν είχε καταλαγιάσει, αλλά και η λοιπή Αριστερά δίσταζε να καταγγείλει τα κακώς κείμενα της Ε.Σ.Σ.Δ., το «ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ ΓΚΟΥΛΑΓΚ» αποτελούσε ένα τολμηρό βιβλίο, που αποκάλυπτε την απανθρωπιά ενός καθεστώτος, που είχε υμνηθεί από δεκάδες διανοούμενους και αποτελούσε, υποτίθεται, ένα παράδειγμα προς μίμηση.
Ο συνεπής αυτός αντικαθεστωτικός απεβίωσε σε ηλικία 90 ετών στις 3.8.2008, αφήνοντας πίσω του μια ζωή γεμάτη διώξεις και δυσμενή εις βάρος του σχόλια. Θα μπορούσε να εξαργυρώσει την ιδιότητά του ως μέλους του Κ.Κ.Σ.Ε., καρφώνοντας συντρόφους του, όταν συνελήφθη για αντισοβιετική προπαγάνδα (βοηθούσε αυτό). Θα μπορούσε να υποδυθεί τον υπάκουο σύντροφο και να μην αποδεχθεί το Νόμπελ Λογοτεχνίας, όπως έκανε ο Πάστερνακ. Θα μπορούσε, εντέλει, να αφήσει τα κόκκαλά του σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, όπως έγινε με το Μάντελσταμ, το Γκουμιλιόφ και άλλους διανοούμενους (και να μην ενοχλεί όσους αδυνατούν να αποδεχθούν τα στραβά και ανάποδα της πρώην Ε.Σ.Σ.Δ.). Αντιθέτως, ουδέποτε έχασε το κουράγιο του, όπως συνέβη με το Μαγιακόφσκυ, που αυτοκτόνησε βλέποντας τη μετάλλαξη του σοβιετικού καθεστώτος, και δε σταμάτησε να κρίνει ένα πολυπροβεβλημένο σύστημα, που τελικά απεδείχθη ένας εκ των χειρότερων εφιαλτών της ανθρωπότητας και, κυρίως, των υπηκόων του. Αχώνευτος; Ίσως, για όσους δεν αντέχουν στην αντίθετη άποψη.
Υ.Γ. Το βιβλίο αυτό κυκλοφορεί στην Ελλάδα από τις εκδόσεις «ΒΙΠΕΡ». Πιθανότατα έχει εξαντληθεί, διότι είναι πολύ παλαιά (και κακή) έκδοση. Δε γνωρίζω, αν υπάρχει νεότερη έκδοση.
www.ardin.gr/page/article.php?id=ARDIN_I_50-S_1-A_7 (μια συνέντευξη του Αλεξάντερ Σολζενίτσιν προ ετών στο περιοδικό «ΑΡΔΗΝ»)
www.enet.gr/online/online_issues?pid=51&dt=19/07/2002&id=83756704 (ένα συναδελφικό μαχαίρωμα από το Βλάντιμιρ Βοΐνοβιτς)
news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_world_1_31/12/2003_88863 (μια σύντομη περιγραφή της ιστορίας του «ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΥΣ ΓΚΟΥΛΑΓΚ»)
www2.rizospastis.gr/story.do?id=4669142&textCriteriaClause=%2B%CE%A3%CE%9F%CE%9B%CE%96%CE%95%CE%9D%CE%99%CE%A4%CE%A3%CE%99%CE%9D (άρθρο του «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ» για το θάνατο του Σολζενίτσιν)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου