Σάτιρα χωρίς όρια (στο ρατσισμό)

Περί τα μέσα της δεκαετίας του '90, ο κ. Θέμος Αναστασιάδης διατηρούσε τη στήλη "ΜΑΥΡΗ ΤΡΥΠΑ" στην τελευταία σελίδα της "ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ", απ' όπου σατίριζε την επικαιρότητα. Φυσικά, το χιούμορ του δεν ήταν το πιο λεπτό ή επιτυχημένο αλλά η ελευθερία του λόγου δεν απαγορεύει τον αστεϊσμό, αν αυτός δεν είναι διακριτικός.

Εκείνη, ακριβώς, την εποχή, ο κ. Αναστασιάδης αποφάσισε να ασχοληθεί με την ταινία "Η ΛΙΣΤΑ ΤΟΥ ΣΙΝΤΛΕΡ". Η σάτιρά του τη φορά αυτή ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων. Τα περιβόητα "γυμνά φούρνου" έγιναν αιτία να ξεσηκωθούν αντιρατσιστικές οργανώσεις, οι οποίες κατηγόρησαν τον κ. Αναστασιάδη για αντισημιτισμό. Είχε προηγηθεί σε άλλο άρθρο του στην ίδια στήλη η σατιρική, υποτίθεται, άποψη ότι πρέπει να φοράμε στο πέτο των Αλβανών ένα μεγάλο "Α", ώστε να ξέρουμε ποιούς δέρνουμε. Και εδώ είχαμε ξεσηκωμό των αντιρατσιστικών οργανώσεων. Αργότερα, ο κ. Αναστασιάδης διαγράφτηκε με απόφαση του πρωτοβάθμιου πειθαρχικού οργάνου της ΕΣΗΕΑ, απόφαση, η οποία ξεσήκωσε αρκετές διαμαρτυρίες αλλά, τελικά, επανήλθε με απόφαση του δευτεροβάθμιου οργάνου της.

Θυμήθηκα τα παραπάνω περιστατικά με αφορμή την πρόσφατη σατιρική ραδιοφωνική εκπομπή του κ. Τζίμη Πανούση. Εκεί, ο γνωστός σατιρικός παρέφρασε το γνωστό σύνθημα, που ακούστηκε σε αρκετές πορείες του περασμένου μήνα, σε "ΕΒΡΑΙΟΙ ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ".Και συνέχισε, λέγοντας, ότι με το σύνθημα αυτό αναφέρεται σε όλους τους ανά την υφήλιο Εβραίους αλλά και αναφέρθηκε στα μέτρα, που έλαβαν οι Ρωμαίοι, ώστε να αποσοβήσουν τον εβραϊκό κίνδυνο.

Αν η σάτιρα δεν πρέπει να έχει ούτε ιερό ούτε όσιο, σύμφωνα με τον αφορισμό των Μόντυ Πάιθονς, τότε ίσως θα πρέπει να δεχθούμε και την παντός είδους σάτιρα. Ωστόσο, αν στην περίπτωση του αμφιβόλου ποιότητας χιούμορ του κ. Αναστασιάδη ξεσηκώθηκε πολύς κόσμος (θυμηθείτε τις επί 4 εβδομάδες επιστολές διαμαρτυρίας, που ελάμβανε η "ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ" μετά το περιστατικό με τους "Ρηγάδες"), για την περίπτωση του κ. Πανούση επεκράτησε άκρα του τάφου σιωπή. Ίσως φταίει το γεγονός, ότι ο κ. Αναστασιάδης ουδέποτε χρησιμοποίησε τη σάτιρά του, προκειμένου να στραφεί εναντίον της καθεστηκυίας τάξης και, εντέλει, κάποια στιγμή κατέστη μέρος της ως εκδότης εφημερίδας, τη στιγμή, που ο κ. Πανούσης ουδέποτε χαρίστηκε στο κατεστημένο (έστω και αν χρησιμοποίησε τα μέσα του, για να το σατιρίσει) και το σατίρισε με πετυχημένο, είναι η αλήθεια, χιούμορ. Αρκεί, όμως, αυτό, για να καθαγιαστεί το ρατσιστικό παράπτωμα του κ. Πανούση; Ή μήπως δικαιολογείται η διαβάθμιση των ρατσιστικών αντανακλαστικών της κοινωνίας μας ανάλογα με τον πρόσωπο του εκφραστή ενός ρατσιστικού σχολίου;

Ουδείς αρνείται, ότι με τη θέση ορίων στη σάτιρα, ουσιαστικά ποινικοποιείται η σάτιρα και, συνεπώς, περιορίζεται ένα σημαντικό μέσο έκφρασης της ελευθερίας του λόγου. Και το γέλιο της σάτιρας, πέρα από την ψυχαγωγία, που χαρίζει, έχει τεράστια αποτελεσματικότητα στην κατεδάφιση της εξουσίας και των ιδεολογημάτων της. Και δεν παύει να αποτελεί την παρηγοριά για ανθρώπους, που καθημερινά υφίστανται τις συνέπειες της κακοδιοίκησης.

Αλλά δεν πρέπει να μας διαφεύγει, ότι το χιούμορ αποτελεί ένα επικίνδυνο όπλο κατά της Δημοκρατίας, όταν πέσει στα χέρια ομάδων με π.χ. ρατσιστικές βλέψεις. Διότι μέσα από τη σάτιρα αναφορικά π.χ. με το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, ουσιαστικά καταργείται η φρίκη, γελοιοποιείται η οδύνη των ανθρώπων, που χάθηκαν στα κρεματόρια και προσφέρεται ένας λαός, που υπέφερε τα πάνδεινα από τον αντισημιτισμό, ως πεδίο βολής, όπου θα ασκείται πας συμπλεγματικός συνάνθρωπός μας. Και η χρήση της σάτιρας εναντίον των Εβραίων (ή των ομοφυλοφίλων, των Ρομά κ.λπ.)δεν αποτελεί παρά την προέκταση της ρατσιστικής και αντιδημοκρατικής ιδεολογίας του σατιρίζοντα καθώς και ένα σπουδαίο μέσο για τη διάδοση των ιδεών του. Και το χιούμορ διαθέτει την απαραίτητη αποδοχή από ένα κοινό, που επιζητεί να γελάσει με κάθε τρόπο, από τις σκατολογικές και σεξιστικές χοντράδες του κινηματογράφου έως τα ρατσιστικά καλαμπούρια για τους Εβραίους, τους ομοφυλόφιλους κ.λπ. Και, βέβαια, δεν πρέπει να μας διαφεύγει, ότι του Ολοκαυτώματος είχαν προηγηθεί αιώνες ανελέητης χονδροειδούς σάτιρας εις βάρος των Εβραίων της Ευρώπης, με λιβέλλους, φυλλάδες, που παρουσίαζαν καρικατούρες Εβραίων με παραδοσιακά καφτάνια(στην Αυστρoουγγαρία των αρχών του 20ου αιώνα), οι οποίες και προετοίμασαν το έδαφος για τον αφανισμό τους.

Απέχω από το να αξιώσω τον όποιο περιορισμό του κ. Πανούση, ακριβώς επειδή πιστεύω στην ελευθερία του λόγου. Αλλά οφείλω να κατακρίνω το ενδεδυμένο το μανδύα της σάτιρας αντιεβραϊκό παραλήρημά του, με το οποίο, εκτός του ότι έβαλε στο ίδιο τσουβάλι του φανατικούς σιωνιστές με τους διαμαρτυρόμενους για το βομβαρδισμό της Γάζας Εβραίους και τη Τζίπι Λίβνι με τον άρτι μεταστάντα Χάρολντ Πίντερ, τον Έρικ Χόμπσαμπαουμ, τον Τόνι Τζούντ και άλλους εβραϊκής καταγωγής διανοούμενους, που είχαν στηλιτεύσει επανειλημμένως την επιθετική πολιτική του Ισραήλ, μπήκε στη διαδικασία να δικαιολογήσει τα αντιεβραϊκά μέτρα των Ρωμαίων άρα και τα πογκρόμ και την γκετοποίηση, που υφίσταντο οι Εβραίοι επί αιώνες.Και αυτό φοβάμαι, ότι απέχει από το να χαρακτηριστεί σάτιρα, ενώ παίζει να χαρακτηριστεί ως πρόλογος επικράτησης αντιεβραϊκού κλίματος, αν, μάλιστα, λάβουμε υπόψη και τις επιθέσεις εναντίον εβραϊκών καταστημάτων και συναγωγών στην Ευρώπη. Και, μάλιστα, στο όνομα της ελευθερίας της σάτιρας!