Βιβλία : ΟΙ ΕΥΜΕΝΙΔΕΣ, του Τζόναθαν Λίτελ

Όταν έρχεσαι αντιμέτωπος με ένα ογκώδες μυθιστόρημα, όπως «ΟΙ ΕΥΜΕΝΙΔΕΣ» του Τζόναθαν Λίτελ (Εκδ. Λιβάνη), σε κυριεύει ο φόβος, πώς, άραγε, θα καταφέρεις να το τελειώσεις. Οι 950 σελίδες του αποτελούν απαγορευτικό μέγεθος για ένα μέσο και ασυνήθιστο σε τέτοιο όγκο αναγνώστη.
Στη Γαλλία, όπου πρωτοεκδόθηκε, η απήχησή του ήταν τρομακτική. Κατάφερε να κερδίσει το Μεγάλο Βραβείο της Γαλλικής Ακαδημίας το 2006, ενώ την ίδια χρονιά κατέκτησε και το Βραβείο Γκονκούρ. Το σπουδαίο με τον κ. Λίτελ είναι ότι επρόκειτο για τον πρώτο πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα, που κέρδισε το Βραβειο Γκονκούρ από τότε, που άρχισε η απονομή του το 1893. Μάλιστα, πριν τη βράβευσή του, είδε το βιβλίο του να κάνει 200.000 πωλήσεις.
Το πρωτόλειο του Αμερικάνου αλλά με γαλλική παιδεία συγγραφέα αποτελεί τόσο μια νατουραλιστική σε βαθμό ωμότητος απεικόνιση της αγριότητας του Β» Παγκοσμίου Πολέμου όσο και ένα βαθύτατο ψυχογράφημα του Μαξιμίλιαν Άουε, πρωταγωνιστή της ιστορίας, Γερμανού αξιωματικού των SS. Αρχικά, ο πρωταγωνιστής μας καλεί να δικαιολογήσουμε τις αποτρόπαιες πράξεις του, τις οποίες ακόμα δεν γνωρίζουμε, και ζητάει την ευμένειά μας (εξ ου και ο τίτλος του βιβλίου). Σταδιακά, αρχίζει να διηγείται τη συμμετοχή του στην εισβολή του γερμανικού στρατού στην πρώην Σοβιετική Ένωση και κάπου εκεί το βλέπουμε να περιγράφει με απερίγραπτη ψυχρότητα τις εκτελέσεις των Εβραίων, που συνελάμβαναν, ενώ λίγο αργότερα αναζητάει κάποιο συνομιλητή καλλιεργημένο για να συζητήσει μαζί του, απελπισμένος από το χαμηλό επίπεδο των περισσοτέρων συναδέλφων του, τη στιγμή, όμως, που ουδόλως ενοχλείται από την όμοια με τη δική του ψυχρότητα των συναδέλφων του, με την οποία εκτελούν Εβραίους. Σε τακτά χρονικά διαστήματα, κάνει αναδρομές στο παρελθόν και αναφέρεται στην ομοφυλοφιλία του, στο αιμομικτικό πάθος του για την αδελφή του, στο μίσος του για τη μητέρα του, την οποία θεωρεί υπεύθυνη για τη φυγή και μετέπειτα εξαφάνιση του πατέρα του, στην κατάταξή του στα SS, η οποία δεν έγινε για ιδεολογικούς λόγους αλλά για να γλυτώσει από τις ποινικές κυρώσεις, που απειλούνταν σε βάρος του, επειδή κατελήφθη σε ομοφυλοφιλική ερωτική πράξη. (ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι τότε ίσχυε το άρθρο 175 του γερμανικού Ποινικού Κώδικα, που τιμωρούσε την ομοφυλοφιλία) και τις σπουδές του.
Ομολογώ ότι οι πυκνογραμμένες σελίδες του βιβλίου ενδέχεται να αποθαρρύνουν τον υποψήφιο αναγνώστη, ενώ όσοι αποφασίσουν να το διαβάσουν, θα έλθουν αντιμέτωποι με μια σειρά από στρατιωτικούς βαθμούς, ονόματα, τοπωνύμια και κατηγορίες της στρατιωτικής διοίκησης της ναζιστικής Γερμανίας, που θα δυσκολευτούν να συγκρατήσουν στη μνήμη τους. Θα ενοχληθούν, ακόμα, από τις ωμότητες των γερμανικών στρατευμάτων στην Ουκρανία, οι οποίες σε πολλά σημεία ξεπερνούν τις μέσες αντοχές (οι περιγραφές των μεθόδων ταχύτερης και αποτελεσματικότερης εκτελέσεως των Εβραίων είναι μια πρόκληση για πολλά στομάχια). Κυρίως, όμως, θα αντιπαθήσουν βαθύτατα τον ιδιαίτερα καλλιεργημένο αλλά κτηνώδη κεντρικό χαρακτήρα του βιβλίου και τις εναλλαγές της συμμετοχής του στις αποτρόπαιες επιχειρήσεις του γερμανικού στρατού με την αναζήτηση καλλιεργημένων προσώπων και την ανάγνωση βιβλίων, χωρίς να αισθάνεται τύψεις για όσα απάνθρωπα διαπράττει. Πολύ περισσότερο θα αισθανθούν απέχθεια για το μήνυμα, που ίσως πιστέψουν ότι περνάει ο συγγραφέας, ότι, δηλαδή, στο τέλος ο μόνος, που επιζεί και θα μπορούσε να επιζήσει από μια ερειπωμένη Γερμανία, είναι το καλλιεργημένο τέρας, που αποτελεί και τον πρωταγωνιστή του βιβλίου αυτού.
Σίγουρα «ΟΙ ΕΥΜΕΝΙΔΕΣ» δεν προσφέρονται για ανάγνωση σε κάποια παραλία το καλοκαίρι. Δεν είναι το εύπεπτο και ευπώλητο ανάγνωσμα, που παίρνουμε μαζί μας στη θάλασσα. Είναι προτιμότερο να τις διαβάσει κανείς στην απόλυτη ησυχία του σπιτιού του, όπου η δυνατότητα να συγκεντρωθεί στις πολλές πληροφορίες, που παρέχει το εν λόγω βιβλίο, είναι εφικτή. Δεν θα σταθώ στα πιθανά μηνύματα, που ενδεχόμενα θέλει να περάσει ο συγγραφέας. Ούτε πιστεύω ότι τα όποια μηνύματα πρέπει να επηρεάζουν την κρίση μας για το έργο ενός συγγραφέα. Εκείνοι, όμως, που θα καταφέρουν να το διαβάσουν, θεωρώ ότι θα βγουν κερδισμένοι από τη συναρπαστική εξιστόρηση των γεγονότων μέσα από τα μάτια του κυρίου χαρακτήρα και, βέβαια, παρακολουθώντας όλη τη βαρβαρότητα του ανατολικού μετώπου και μετέπειτα της πτώσης του Βερολίνου, όπως κυνικά τα περιγράφει ο Μαξιμίλιαν Άουε, θα νοιώσουν τα δεινά του πολέμου σε όλη τους τη φρίκη. Οι λάτρεις της ιστορικής λεπτομέρειας θα ανεύρουν πλήθος ιστορικών στοιχείων, όπως τα ονόματα συνεργατών των Γερμανών, όπως ο Λέων Ντεγκρέλ, ιδρυτής και επικεφαλής της Βελγικής Λεγεώνας, εκστρατευτικού σώματος, που πολέμησε κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των Γερμανών, γλωσσολογικά στοιχεία, που παραθέτει ο συγγραφέας, όταν ο ήρωάς του βρίσκεται στον Καύκασο και πολλά άλλα. Παράλληλα, θα βιώσουν τον τρόπο, με τον οποίο ο πρωταγωνιστής του βιβλίου αυτού καθίσταται από ένα άκρως μορφωμένο πρόσωπο σε ένα άκρως μορφωμένο τέρας, μια μηχανή θανάτου από αυτές, που παρήγαγε η ναζιστική Γερμανία. Δεν είναι, όμως, μόνο οι Γερμανοί στρατιώτες, που φέρονται κτηνωδώς αλλά και οι σύμμαχοί τους Κροάτες στο μέτωπο του Στάλινγκραντ, οι Ουκρανοί των εκτελεστικών αποσπασμάτων και άλλοι και αυτό τονίζει ο κ. Λίτελ. Ακόμα, το ύφος αφήγησης ταυτίζεται με την επικεφαλίδα κάθε κεφαλαίου, όπου ο γοργός ρυθμός της gigue, που είναι ο τίτλος ενός εκ των επτά κεφαλαίων του βιβλίου αυτού, παραπέμπει σε γοργή αφήγηση εκ μέρους του πρωταγωνιστή.
Συνολικά, πρόκειται για ένα έργο, που απαιτεί περισσότερες από μια προσεγγίσεις. Ιστορικό μυθιστόρημα, ψυχογράφημα ενός εγκληματία πολέμου, ο οποίος κατέχει μια αρίστη μόρφωση, συμβολικό παιχνίδι, όπου η αγάπη του πρωταγωνιστή για την αδελφή του αποτελεί υπόνοια ότι στη γεμάτη αγάπη και φροντίδα για τον ανάπηρο σύζυγό της αδελφή του βλέπει εκείνα τα ευγενή συναισθήματα, που αυτός, παρ’ όλη τη μόρφωσή του, αδυνατεί να εκδηλώσει και να προσφέρει το καλό στους γύρω του, είναι μερικές από αυτές. Το κυριότερο όφελος από την ανάγνωση και κατανόηση του εν λόγω βιβλίου, όμως, είναι η απόλαυση, που θα προσφέρει στον υπομονετικό αναγνώστη ως ολοκληρωμένο και χωρίς εμφανή ψεγάδια έργο.